Federalizm Nedir?
Oxford Languages tanımına göre federalizm; “iki ya da daha çok devletin, ayrı ayrı bağımsız olmakla birlikte, kendi gönüllü katılımlarıyla tek bir devlet durumunda birleşmeleri biçimindeki siyasal birlik.” diye tanımlanır. Federalizmi sadece devlet yönetimi için düşünemeyiz. Federalizm sporda, ticaret alanında ve özel siteler gibi insanların ortak olduğu kuruluşlarda görebiliriz. Avrupa’da Avusturya, Almanya, İsviçre; Dünyanın geri kalan bölümünde ABD, Arjantin, Avustralya ve Kanada’nın federal yönetimlere örnek olduğunu söyleyebiliriz. Federasyon ile yönetilen ülkelerde merkezi hükümet dışında yerel yönetimlerin diğer ülkelerdeki yerel yönetimlerden daha çok yetkisi olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin eyaletler kendi yasalarını düzenleyebilir, federal vergiler dışında yerel yönetimler hizmetleri için ayrı olarak da kendi vergisini alabilir. Tabii ki yerel yönetimlerin hizmetlerinin yapılıp yapılmaması bölge sakinlerinin verdiği izin ile olur.
Federasyonlar Nasıl oluşur?
Bazı ülkeler (Örneğin: Amerika Birleşik Devletleri, İsviçre Konfederasyonu) devletlerin birleşerek oluşturduğu ülkelerdir. Devletler birbirleri ile ortak olur ve bir merkezi otorite kurarlar.
Üniter yapıdayken eyaletlere bölünerek federal yapıya ulaşan ülkeler de vardır. Rus İç Savaşı bittikten sonra, Lenin sayesinde bölgedeki tüm halkların kendi kendini yönetmesini sağlayan yönetim geldi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği kuruldu.
Türkiye’de Federalizm
Türkiye üniter başkanlık sistemiyle yönetilen cumhuriyettir. Bu arada, bahsettiğim gibi Türkiye federal değil, üniter bir ülkedir. Fakat büyükşehir belediye ve diğer belediyelerin bazı yetkileri vardır: Büyükşehir belediyeleri; ilçe belediyelerinin görüşünü alarak bütçelerini belirlemesi, kendi sınırları içerisinde belirli amaçlarla imar planını yapmak ve onaylamak, ulaşım planı yapıp onaylamak, bazı fen işlerinin planını yapıp onaylamak, sınırları içinde hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletmek gibi alanlarda yetkileri vardır.[3] İlçe belediyeleri; sınırındaki sakinlerine sosyal hizmetler sağlamak, devlete ait olan okulların onarımı, toplu taşıma yapmak, yaptırmak gibi yetkileri vardır.[4] Devlet eğitiminde yerel yönetimlerin yetkisi sadece etkinlikler düzenlemek gibi alanlarda vardır.
Amerika Birleşik Devletleri’nde Federalizm
Amerika’da federal hükümet, eyaletlere yasama, yürütme ve yargıda geniş yetkiler vermiştir. Amerika’da bütün eyaletlerin yasama meclisi vardır. Eyaletlerin yasama meclisleri yasaları onaylama, eyalet bütçesini onaylama, yargı ve yürütme organlarının hareketlerini denetlemektir. Her eyaletin yürütme organı bölge hükümetinin işlerini idare etmek, yasaları uygulamak ve hizmet sunmak sorumluluğuna sahiptir. Eyaletlerin mahkemelerinin federal mahkemeyi ilgilendirmeyecek davaları yasama yetkisi vardır. Eyalet yasalarının ihlal edilmesi sebebiyle açılan suç davaları, bölgedeki siyasi partiler arasındaki davaları örnek olarak söyleyebiliriz.[5]
İsviçre’de Konfederalizm
26 kantondan oluşan İsviçre, bölgelere federasyondan daha fazla hak veren konfederasyon ile yönetilir. Üstten alta sıralamayla federal hükümet, kanton ve komün olarak 3 seviyede idari birimler vardır. (Amerika'yı İsviçre gibi bölseydik yaklaşık 1300 eyalet olması gerekirdi. [6]) Kantonların her birinin kendi yasası, anayasası, hükümeti ve meclisi vardır. Gümrük politikası, dış politika ve bütün ülkeyi kapsayacak konular hariç neredeyse her şeyi onaylayabilirler.
İnsan Federasyonlarda Mı Yaşamak İster?
Genelde insanlar ABD, Kanada, Birleşik Krallık, İsviçre ve Almanya gibi batı ülkelerinde yaşamak ister. Bu ülkelerin ortak yönleri içlerinde büyük şirketler barındırması, ekonomik özgürlüklerin diğer ülkelere göre daha fazla olması, ifade hürriyetine saygılı olmaları, yerel yönetimlerin etkin olması ve azınlıklar ile çoğunluğun eşit haklar içinde yaşamasıdır. Kısacası merkezi hükümetin insanların bireysel özgürlüklerine ve bölgelerindeki isteklerine saygılı olması diyebiliriz. Federalizm de yerel yönetimlerin etkin olmasını ister. Bu yüzden insanlar genellikle federasyonlarda yaşamak ister.
Balkanizasyon Üzerine
Federasyon sadece azınlıkların özerkliği değildir. Bana göre aksine federasyon yönetiminin azınlıkların içinde yaşadığı birliğe daha fazla aidiyet duyacaklarını öngörüyorum. Örnek olarak İsviçre’de 4 büyük etnik grup (Almanlar, İtalyanlar, Fransızlar ve Romanşlar) vardır. Tabii ki zamanında bazı kasabalar birlikten ayrılıp istedikleri ülkeye bağlandılar. Fakat bu ayrılıklar ülkede fazla bir etki yaratmadı. Çünkü Orta Avrupa’da sınırlar önemsenmeyecek seviyede açıktır. Hatta bazı kasabalar farklı ülkelere bağlı olmasına rağmen sınırları iç içedir ve aralarında fiziksel bir sınır yoktur. Bu yüzden azınlıkların ayrılma isteği daha çok özgürlükler ile alakalıdır.
Federasyonlar etnik bazlı değil, bölge bazlı kurulması gereklidir. Eğer eyalet yönetimi etniğe dayalı bir sistemde olursa bu konuda merkezi hükümetten farkı olmayacağına inanıyorum. Eğer her kesime karşı din, millet, görüş ayırmadan eşit görülürse kimse kendini dışlanmış olarak görmez. Bütün insanların kendisine göre profili vardır. İşte bu yüzden en büyük azınlık bireyin kendisidir. Bu sebeple bölgenin otoritesi insanlara eşit yaklaşmalıdır ve sınırları içerisindeki herkesi temsil etmelidir.
Merkezi Hükümetin Küçülmesi İnsanlar İçin İyi Midir?
Bir örnek olarak A kasabasının sakinleri kasabasında bir şeye yaramayacak hizmetin vergisini ödemelerinden şikayetçi olup bu vergiden muaf olmalarını istediklerini belirtti diyelim. Ancak X ülkesinde toplanılan vergiler doğrudan merkezi sisteme gider ve belediyeler bütçelerine göre kendi payını alır. Bu yüzden hiç istemedikleri bir hizmete para ödemek zorunda kalırlar. Farklı yerleşim bölgelerinde yaşayanlardan alınan para ile merkezi otoritenin hizmet yapması elbette doğru değildir. Bu nedenle yerleşim bölgelerinin kendi yasama organı olması lazım. A kasabasının seçilmiş başkanı kentin merkezine hoyrat yaptırmak istiyor diyelim. Fakat A sakinleri başkanın bunu yapmasını istemiyor. Bunun için tabii ki yerel otoritenin yapmak istediği şeyi bölge halkına sorması lazım. Eğer onay alırsa çoğunluğun isteği yerine gelmiş demektir. Parks and Recreation dizisinin ilk sezonunda az önce bahsettiğim durumun çok güzel bir örneği vardır. Bölge insanının isteklerini kendi yasama organlarında sunup işlemek merkezi bir sistemden elbette daha iyidir. Böylece bölgeler arası çeşitli alanlarda rekabet oluşur.
Sadece İdari Bölgelerde Federalizm Yoktur
Bu konuda özel siteleri en iyi örnek olarak gösterebiliriz. Özel siteler hepimizin bildiği üzere belirli özel mülkiyetlerin birleştiği kuruluştur. Özel sitelerde site sakinleri, sitenin asayişini sağlayacak güvenlik firmasını ve diğer çeşitli hizmetleri demokratik yöntemler ile belirleyebilir.
