Laffer eğrisi, ekonomist Arthur Laffer tarafından keşfedilmemiş olsa da onun tarafından popüler hale getirilmiştir. Laffer eğrisinin bu kadar popülerleşmesinde konseptin vergi indirimleri için bir gerekçe olarak görülmesi de etkili olmuş olabilir. Laffer eğrisine ismini veren ise 1978 yılında Jude Wanniski tarafından yazılan Vergiler, Gelirler ve “Laffer eğrisi” başlıklı makaledir. Laffer eğrisinin popüler hale gelmesi de aslında Wanniski’nin makalesi ve anlattığı hikaye aracılığıyla olmuştur. Hikayeye göre fikir Laffer tarafından 1974 yılında Wanniski, Başkan Gerald Ford’un özel kalem müdürü Donald Rumsfeld ve Rumsfeld’in yardımcısı Dick Cheney’in de katıldığı Washington D.C.’deki bir akşam yemeğinde dile getirilir. Başkan Ford’un vergi arttırmı önerisini tartışırken Laffer şunu söyler: “Aynı geliri sağlayan her zaman iki vergi oranı vardır.” Laffer’den sözünü biraz daha açması istendiğinde bir peçete üzerine vergi oranları ve vergi gelirleri arasındaki ödünleşimi tasvir eden mehşur eğriyi çizer. Bu peçete Ulusal Amerikan Tarihi Müzesi’nde görülebilir.
Laffer’in kendisi de Laffer eğrisini icat ettiğini iddia etmez. Konseptin en erken ifadelerinden biri ünlü İslam bilgini İbn-i Haldun’un Mukaddime’sinde bulunabilir. İbn-i Haldun göre bir hanedanlığın başında düşük vergilendirmeden, büyük gelirler toplanırken, hanedanlığın sonunda yüksek vergilendirmeden, düşük gelirler toplanır. Daha yakın bir tarihte Laffer eğrisi Fransız mühendis ve ekonomist Jules Dupuit tarafından şu şekilde tarif edilmiştir:
“Eğer bir vergi sıfırdan kademeli olarak engelleyici olduğu noktaya kadar yükseltilirse, başlangıçta getirisi sıfır olur, sonra bir maksimuma ulaşana dek küçük adımlarla artar, bundan sonra tekrar sıfır olana dek kademeli olarak azalır.”
Laffer eğrisinde sadece 2 vergi oranı vardır: %100 ve %0. Aslında, gelir vergisi için en yüksek vergi oranı %100 olsa da birçok vergi tipi için bu oran %100’ü aşabilir. Bu iki vergi oranında da vergi geliri sıfırdır. Ve ikisinin arasında vergi gelirinin maksimum olduğu bir nokta olmalıdır. Emeklerinin ürünlerinin tamamının devlet tarafından ellerinden alındığı %100 vergi oranında insanlar çalışmak için hiçbir teşviğe sahip olmayacaklardır. Bu kadar yüksek bir vergi oranında para ekonomisinin yerini tamamen takas ekomisi alırdı. Bu iki ekstrem arasında ters U şeklinde bir eğri uzanır ve bu eğri üzerinde aynı geliri üreten iki vergi oranı vardır: yüksek bir vergi tabanında düşük bir vergi oranı ve düşük bir vergi tabanında yüksek bir vergi oranı. Grafikte bunlar A ve B noktası olarak görülebilir. A noktası düşük bir vergi oranın ve yüksek üretimin olduğu noktayken, B noktası yüksek bir vergi ve düşük bir üretimin olduğu noktadır ve ikisi devlet için aynı geliri üretir. Vergi gelirlerinin maksimum olduğu noktada eğer devlet vergi oranını düşürürse üretim artar, vergi tabanı genişler ancak vergi gelirleri düşer, eğer devlet vergi oranını arttırırsa hem üretim, hem de vergi gelirleri düşer.
Arthur Laffer’e göre vergi oranları ve vergi gelirleri arasındaki bu ilişkinin altında vergi oranlarının, gelirler üzerinde iki farklı etkiye sahip olması yatar. Bu iki etki aritmetik ve ekonomik etkidir. Aritmetik etki basitçe vergi oranları artarsa ya da azaltırsa, vergi gelirinin de orandaki artış ya da azalış ölçüsünde artacağını ya da azalacağını söyler. Ekonomik etki ise vergi oranlarının çalışma, istihdam ve yatırım üzerindeki etkisini hesaba katar. Aritmetik ve ekonomik etki her zaman zıt yönlerde çalışır. Laffer eğrisindeki engelleyeci bölgede ekonomik etki daha baskındır. Engelleyici bölge gelirlerin düştüğü bölgedir. Gelirlerin arttığı bölgede ise aritmetik etki daha baskındır.
Laffer eğrisinde dikkat etmeniz gereken önemli şeylerden biri de %100 ve %0 oranları dışında başka herhangi bir oran olmadığıdır. Vergi gelirlerinin maksimum olduğu nokta %50 değildir. Wanniski’ye göre bu nokta “seçmenin vergilendirilmeyi istediği noktadır.” Gelirlerin maksimum olduğu nokta çok yüksek ya da çok düşük olabilir ve dahası zaman içinde değişebilir. Mesela, savaşa giren bir halk çok yüksek vergiler ödemeye razı olabilir.
Laffer eğrisi basit bir pedagojik araç olarak tasarlanmıştır. Laffe eğrisi bir vergi indiriminin vergi gelirlerini arttıracağını ya da azaltacağını söylemez. Bu birçok faktöre bağlı olacaktır, özellikle mevcut vergi oranının engelleyici bölgede olup olmadığına. Eğer engelleyici bölgedeyse vergi indirimi vergi gelirlerinin artmasıyla sonuçlanabilir.
Referanslar:
1-Wanniski, Jude. 1978. “Taxes, Revenues and the ‘Laffer Curve’.” National Affairs.
2-Laffer, Arthur. 2004. “The Laffer Curve, Past, Present and Future.” Backgrounder, no. 1765. Heritage Foundation.
3-Blinder A.S. 1981. Thoughts on the Laffer Curve. In: Meyer L.H. (eds) The Supply-Side Effects of Economic Policy
4-https://americanhistory.si.edu/collections/search/object/nmah_1439217
Yazar: Hasan K. K.